Türkiye’de Şans Oyunlarının Kültürel ve Geleneksel Etkileri

Şans oyunları Türkiye’de Osmanlı’ya kadar dayanır. Peki kültürel olarak şans oyunları toplumda nasıl yer bulmuştur? Hangi oyunlar ne zamandır oynanır?

Türkiye’de Şans Oyunlarının Geleneksel ve Kültürel Yönü

Şans oyunları Türkiye’de yıllardan beri sevilir. Kart oyunları dışında, oke ve tavla gibi farklı formlarda da bu oyunlara olan sevgi gösterilir. Açıkçası Türkiye’de şans oyunlarının yaşı yoktur. BasariBet gibi sitelerden oynayabileceğiniz oyunlar bu işin bir yönü olsa da şans oyunları kahveden yazlık beldelere birçok yerde birçok farklı demografik grup tarafından zevkle oynanır.

Kültürün Şans Oyunları Üzerine Etkisi

Türk kültüründe şans birçok konuda önemli bir yer tutar. Kahve falı baktırıp şansımızın nasıl gideceğiyle fazlasıyla ilgileniriz. 

Kurşun döktürmekten nazara şansın devreye girdiği birçok konu vardır. Özellikle konu oyunlara geldiğinde şans aynı zamanda bir küçük görme aracına da dönüşebilir. Yalnızca şansla kazanmak takdir edilesi olmaktan uzaklaşır fakat merkezinde şansa dayalı oyunlar için de bunu söylemek çok anlamlı olmaz. 

Türkçe’de şansla ilgili birçok atasözü ve deyim olması da şansın toplum içinde önemli olduğunu gösteren faktörlerden biridir.

Şans Oyunları Anadolu’ya Nasıl Geldi?

Tabii ki kart oyunları, tavla gibi oyunlar yıllardır oynansa da tam anlamıyla şans oyunu diyebileceğimiz bugünkü lotoya benzeyen “lotarya” 1850’li yıllarda Osmanlı’ya gelmiştir. 

İngiltere’de 16.yy’dan beri popüler oyunun Osmanlı’ya gelmesi 200-300 yıl kadar geç olmuştur. 1800’lü yılların başında oynatmayı deneyen tüccarlar önce ulemalar tarafından engellenmeye çalışılsa da 1855 yılında ilk çekiliş yapılır. 

İlk çekilişte vaadedilen ödül ise İstanbul’da Yeşilköy’den bir ev ve arsa olmuştur. Çekilişler öncesine giden ilk kayıt da Sülaymaniye Kütüphanesi’ndeki bir seyahatnameye aittir. Bu seyahatnamede gayri müslim çevrelerin padişahtan Avrupa’da popüler olan bu oyunu oynatmak için izin almaya çalıştığı anlatılır.

2 yıl boyunca kesintisiz devam eden lotaryaların ardından İstanbul halkının bu lotaryalara çok bağımlı olduğunu gören devlet bir süre piyango oynatmayı yasaklar fakat bu sefer de kaçak lotaryalar devreye girer.

Birçok kişi kaçak olarak da lotarya oynatmaya başlayınca bu konu izne tabii hale getirilmiştir ve bugünkü lisans benzeri bir sistemle Osmanlı’da lotarya konusu yaygınlaşmıştır. Piyango çekilişleri 15 günde bir düzenlenmiştir.

Yaklaşık 10 yıl sonra piyango ve lotarya konusu ise tamamen devletin kurumları tarafından düzenlenen bir etkinlik haline dönüşür. Daha sonraki yıllarda ise ordu ve donanmaya çekiliş yapma izni verilir. Bu sayede buradan kazanılacak gelirle ordudaki eksikler de giderilir. Yani kültürel olarak da Anadolu’da şansa dayalı oyunların devletin tekeline girmesi çok erken tarihten itibaren başlamıştır. 1926’dan 1939 yılına kadar Türk Tayyare Cemiyeti tarafından düzenlenen çekilişler 1939’da Milli Piyango İdaresi kurularak oraya devredilir. 

Yılbaşında tombala kültürü de Osmanlı’da 1800’li yıllardan itibaren yaygınlaşmıştır. Yani İngilizlerin Bingo adıyla bildiği kumar oyununun bir türevi olan tombala hala Türkiye’de popülerliğini sürdürürken bu oyunun popülerliğinin temelleri de Osmanlı’dan gelir.

Tam şansa dayalı bir oyun olarak kabul edilmesi güç olan Tavla ise Anadolu’da tarihi çok daha eskiye dayanan bir oyundur. 1400’lü yıllarda yaygınlaşan oyun Osmanlı’nın yükseliş döneminde toplumdaki kültürel etkisini büyütmüştür. Zar kombinasyonları hala genellikle Farsça isimleriyle bilinir. Tabii tavla oyununda strateji de oyunun önemli bir parçasıdır. Salt şans oyunu olarak kabul edilemez.

Günümüzde Türkiye’de Sevilen Şans Oyunları

Türkiye’de hem kumar olarak oynatılan hem de bazıları daha çok aile arasında oynanan birçok şans oyunu yaygın olarak sevilmektedir. Aslında bu durum Türklerin geleneksel olarak da şans oyunlarına olan düşkünlüğünün bir göstergesidir. Örneğin Türkiye’de Milli Piyango etkinlikleri de özellikle yılbaşı çekilişleriyle birçok satıcının önünde uzun kuyruklar oluşturur. Şimdi özel olarak bahsetmek istediğimiz 4 oyuna geçelim.

Tombala

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi bir yılbaşı geleneği haline gelen tombala torba içinden 1’den 89’a kadar numaraların çekildiği ve oyuncuların ellerindeki kartlardaki numaraları kapatmaya çalıştıkları bir oyundur. Kartlarda 3 sıra bulunur ve bir sırayı tamamen kapatmaya “Çinko” adı verilir. 3 sırayı tamamen kapatan ilk oyuncu ise tombala diyerek oyunu kazandığını ifade eder. Bu oyun geleneksel olarak birçok ailede hem yetişkin aile bireyleri hem de çocuklar tarafından bir arada oynanır. Aslında burada da kültürel olarak Türklerin şansa dayalı olan oyunlara yatkınlığını görüyoruz.

21

Uluslararası olarak Blacjack olarak bilinen iskambil oyunu Türkiye’de de en popüler kart ve kumar oyunları arasında yer alır. Doğrudan kurpiyere yani kumarhaneye karşı oynanan bu oynanan bu oyunda 2 kart verilir. Kartların toplamının 21’e olabildiğince yaklaşması fakat geçmemesi gerekir. As hem 1 hem de 11 olarak kabul edilebilir. Yani oyun şans oyunu olsa da karar anları vardır. Oyuncunun karar vermesi gereken anlar oyunu daha da heyecanlı hale getirir.

Poker

Uluslararası popüler Texas Hold’em gibi versiyonları dışında Türk Pokeri olarak bilinen bir versiyonu bile bulunur. Bu da aslında Türkler arasında oyunun ne kadar popüler olduğunu anlatan şeylerden biridir. Dünyada bu versiyon aynı zamanda Fransız pokeri olarak da bilinse de Türk pokerinde 1’den 6’ya kadar olan rakamlar kullanılmaz ve sayılar 7’den başlar. Bu da yüksek ellerin gelme ihtimalini arttırır ve heyecan dozunu yükseltir. Aynı zamanda bu sayede kişi sayısı da biraz daha kısıtlanmış olur. Genellike oyun 4 kişi tarafından oynanır. Ellerin gelme olasılıkları daha az kart olduğu için klasik pokerden daha farklıdır. Tamamen kapalı ellerle oynanması da oyundaki şans faktörünü biraz daha arttırır ve blöf ihtimallerini azaltır.

Rulet

Kart oyunlarından bahsettikten sonra geleneksel olarak popüler bir diğer oyun Rulet’e geçelim. Kumarhanelerdeki popüler masa oyunları arasında sayılan Rulet Türkler arasında da çok popülerdir. Oldukça hızlı olmasıyla heyecanın her an devam ettiği ve hızla yeni ellere geçilen oyun uzun yıllardır Türkler arasında da oynanır.

Şans ile İlgili Atasözleri ve Deyimler

Ülkemizde kültürel olarak şans faktörünün sürekli günlük hayatta önemli bir yer tuttuğunu gösteren şeylerden biri de atasözleri ve deyimlerdir. Bu konuda 5 örnek verelim.

Atın bahtsızı arabaya düşer: Bir kişi değerli olsa da bazen şanssız olabilir. Bu da onların değerine ve yeteneklerine uygun olmayan ağır işlerde çalışabilmelerine neden olabilir.

Ana kızına taht kurmuş baht kuramamış: Zenginlik tek başına mutluluk için yeterli değildir, şans olmadığı yerde zenginlik anlam ifade etmeyebilir.

Bahtsızın bağına yağmur, ya taş yağar ya dolu: İnsan şanssız olduktan sonra tüm işleri ters gidebilir. Ne kadar uğraşırsa uğraşsın yine de şanssızlıktan kurtulamaz.

İşini kış tut da yaz çıkarsa bahtına: Bir işe başladığında kendini en kötüsüne ve en zorlusuna hazırla eğer daha kolay ilerlerse sevinirsin ilerlemezse de hayal kırıklığı yaşamamış olursun.

Şanslıların horozu bile yumurtlar: Şanslı olduktan sonra olmayacak şeyler bile olur ve işler yine de bir şekilde yolunda gider.

Bu sözlerden de göreceğimiz gibi şans faktörü her zaman hayatımızda önemli bir yer tutar ve iş şans oyunlarına gelince bu durum daha da belirgin hale gelir.